وی ادامه داد: در مورد پاسخ به سوالات تخصصی لازم است تاکید کنم که طی چهار تا پنج ماه گذشته در فضای مجازی و رسانه‌ای پاسخ‌های بسیاری توسط بنده و سایر متخصصان محیط زیست داده شده است و فکر می‌کنم بسیاری از سوالات شما در بین آنها وجود دارد. به علاوه کارشناسان بسیاری در سطوح مختلف برای پاسخگویی به سوالات تخصصی تلاش می‌کنند. همچنین فکر می‌کنم که اگر در همه سطوح یک نفر پاسخگو باشد صحیح نیست، اجازه دهید که تشریح مسائل تخصصی به عهده کارشناسان باشد.

بر اساس این گزارش، سوالات و پاسخ‌های رییس سازمان حفاظت محیط زیست در این گفت‌وگوی آنلاین به شرح زیر است:

در زمینه بهره‌برداری از منابع پاک انرژی از قبیل آفتاب، باد، زغال قهوه‌ای، ئیدروژن و ... چه برنامه‌هایی دارید؟ و آیا مشوق‌ها و تخفیف‌هایی برای کاربران انرژی پاک پیش‌بینی کرده‌اید؟

خوشبختانه در بودجه سال 93 پیش‌بینی در این مورد انجام شده است. ارتقا و بهینه شدن نیروگاه‌ها و استاندارد بهتر و ترویج انرژی‌های پاک از جمله مسایلی است که در قانون بودجه 93 آمده است. انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی انرژی که ساز و کارهای مختلفی مانند اصلاح سیستم‌های سوخت در نیروگاه‌ها و صنایع و مراکز خدماتی و دولتی دارد نیز مد نظر قرار گرفته است.

ماده 190 قانون برنامه پنجم، در مدیریت سبز اول بیان می کند که دولت خود، مصرف صحیح منابع انرژی را در اماکن دولتی مدیریت کند. (مانند آب و کاغذ و سایر مصارف داخلی)

از سال 82 این طرح مطرح بوده است؛ در سالهای 83 و 84 انجام و پیگیری اجرای آن ادامه داشته است و اما متاسفانه بعد از آن عمل به آن تنها در بخش‌های محدودی از دولت انجام شده است.

در جلسه دو هفته پیش دولت، از همه دستگاه‌ها خواسته شد با معرفی نماینده، پیگیری‌های لازم صورت گیرد تا نظام مدیریت سبز، اجرایی و عملیاتی شود. البته این مساله در حوزه مسئولیت‌های وزارت نیرو نیز قابل پیگیری است.

بعضی از اقتصاددانان نظیر گریگوری منکیو استاد دانشگاه هاروارد آمریکا، برای جلوگیری از انقراض گونه‌های در معرض انقراض راهکار اجازه ورود بخش خصوصی و ایجاد مالکیت برای این گونه‌ها را ارائه کرده‌اند. به این صورت که مثلاً در کشورهایی مانند مالیوی، زیمباوه و نامیبیا برای جلوگیری از انقراض فیل آفریقایی، این گونه را به عنوان کالای خصوصی اعلام کردند، پرورش، کشتن و تجارت عاج فیل‌ها را در صورت مالکیت آزاد اعلام کردند و اتفاقا نتایج خیلی خوبی هم گرفتند. سوال من این است که رویکرد عمومی انگاشتن محیط زیست به نفع محیط زیست هست یا به ضرر آن و نظر شما در مورد استفاده از ایجاد مالکیت خصوصی برای گونه‌های نادر چیست؟

امکان پرورش گونه‌های حیات وحش در شرایط تعیین شده پیش‌بینی شده است. از ورود بخش خصوصی برای حفاظت از حیات وحش استقبال می‌کنیم. به طور مثال یوزپلنگ‌ها را بیمه دانا بیمه کرده. همچنین محیط بانان حافظ یوزپلنگ بیمه شدند و اگر آیین‌نامه‌ها اجازه بدهد می‌توانیم قوانین و مقررات خاصی را نیز اعمال کنیم.

طبق آمار وزارت علوم، در حال حاضر نزدیک به 400 هزار دانشجو درمقطع کارشناسی ارشد و 40 هزار دانشجو در مقطع دکترا تحصیل می‌کنند. با توجه به پتانسیل بسیارخوب نیروی انسانی جوان، سازمان محیط زیست با چه تعداد از این افراد برای حل مسائل زیست محیطی از جنبه شیمی، فیزیک، بیولوژی، معماری، انرژی و ... ارتباط دارد؟

در عرصه محیط زیست فارغ‌التحصیل‌های زیادی داریم اما سازمان محیط زیست مثل همه دستگاه‌ها محدودیت استخدام دارد. اما در قالب همکاری با بخش‌های دیگر، مثل شهرداری بعضی استان‌ها تفاهمنامه‌هایی داریم.

ما مصوبه‌ای در دولت داشتیم که همه دستگاه‌های دولتی و صنایع و معادن و بیمارستان و واحدهای توسعه‌ای که ارتباط با طبیعت دارند باید یک دفتر محیط زیست داشته باشند.

در مورد استفاده از نیروهای مردمی هم از حضور قشر جوان و پیشنهادهایشان استفاده می‌کنیم. با آقای رئیس جمهوری هم در مورد حمایت از سازمان‌های مردم نهاد صحبت شده است، پس یکی از راهبردهای ما حمایت از سازمان مردم نهاد است. همچنین همکاری نزدیکی با وزارت ورزش و جوانان داریم و کار مشترکی با آنها در زمینه جلب مشارکت جوانان انجام شده است.

در خصوص حمایت از گروه‌هایی که نسبت به پاکسازی طبیعت از زباله اقدام می‌کنند و رفع مشکلات آنها چه می‌کنید؟

این کار از آن جمله کارهای بسیار خوب و مفید است ولی باید با هماهنگی کامل با مسئولان محلی این کار انجام شود. در هر محلی که پاکسازی دارند باید از قبل با شهرداری آنجا و مسوولانش هماهنگ کنند و نحوه امحای زباله‌ها را از مسئولان محلی بخواهند.

مسئولیت ها در کشور توزیع شده و هر کس وظیفه خاص خود را دارد و در هر حیطه نیز باید با مسوولان آن بخش هماهنگی شود تا آنها را راهنمایی کنند. در بعضی مناطق در خصوص پسماندها مشکل حاد داریم مثلا در استان مازندران محلی برای مدیریت پسماند وجود ندارد. ما در برنامه چهارم و در انتهای مجلس ششم برای حل مشکلات محیط زیستی استان‌های مازندران و گیلان اقدامات خوبی انجام دادیم اما مانند دیگر موارد برنامه چهارم در دولت بدان عمل نشد. اما در استان گلستان کارهای خوبی انجام شده و توانسته تا حدودی مدیریت پسماندش را سازماندهی کند.

مسئولیت پسماندهای ویژه با محیط زیست است ولی مسئولیت بقیه پسماندها با شهرداری‌هاست و متاسفانه در این خصوص در کشور مشکلات جدی داریم.

در مورد ماهی ها و موجودات آبزی دریای خزر که تعدادشان روز به روز کمتر می‌شود آنهم به خاطر ریختن فاضلاب کارخانه‌ها به دریا. تا زمانی که نسل گونه‌های مختلف ماهی‌های خاص دریای شمالی ما از بین نرفته راه‌حلی بجویید.

در دریای خزر فاضلاب‌های انسانی و صنعتی علی‌الخصوص از طرف کشورهای شمالی به دریای خزر بسیار لطمه‌زده است. چند سال است که قاچاق ماهیان خاویاری بسیار لطمه‌زده ، فوک‌های دریایی خزر به دلیل بیماری‌ها و صید به شدت آسیب دیده‌اند.

ایران بهترین عملکرد را در میان کشورهای حاشیه دریای خزر داشته است. یک کاری که در دوره گذشته انجام دادیم کنوانسیون تهران یا کنوانسیون زیست‌محیطی دریای خزر بود که پروتکل‌هایی دارد و آنها نیز در حال اجرا است.

در مورد آلودگی هوا در عسلویه چه برنامه‌ای دارید؟

متاسفانه وضعیت هوای عسلویه اصلا مناسب نیست. بنده هم اطلاع دارم، امیدوارم وزارت نفت هرچه سریعتر در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهند.

برای بازیافت نخاله، زباله و مواد شیمیایی و سمی چه برنامه‌های پژوهشی، اجرایی و تشویقی برای بخش خصوصی دارید؟

در رابطه با پسماند قانون مدیریت پسماند ابلاغ شده و این مساله نیز مورد پیش‌بینی قرار گرفته است. شهرداری‌ها در این رابطه اختیارات خوبی دارند و پسماندهای ویژه مانند پسماندهای شیمیایی امحایش با ما است که در سال‌های قبل اقداماتی صورت گرفته است اما عقب‌ماندگی زیاد است.

مساله ریزگردها و مالچ‌پاشی با مساعدت کشورهای منطقه در چه مرحله‌ای‌ است؟ آیا شروع شده است؟

مساله متوقف شدن مالچ پاشی در عراق از زمان بعد از سقوط صدام بوده است. متاسفانه بعد از جنگ عراق بسیاری از زیرساخت‌های آنجا آسیب دیده است و از طرفی ترکیه نیز ۱۹ سد در دجله و فرات احداث کرده که این مساله هم بر منابع طبیعی و آبهای زیرزمینی عراق اثر گذاشته و موجب ازبین رفتن شرایط محیط زیستی آنجا شده است.

فقط مالچ پاشی نیست. کاشت گیاه، مدیریت صحیح تالاب‌ها و منابع آبی هم مهم است. در کشور ما نیز بیابان‌زدایی و آبخیزداری مساله اساسی است. اگر تالاب‌ها ازبین بروند ریزگردها نیز افزایش می‌یابند که این مساله هم در سطح ملی و هم در سطح منطقه‌ای بسیار مهم است.

آلودگی هوا در تهران و شهرستان‌ها با چه برنامه‌ها و زمانبندی مرتفع می‌شود؟

کارهای مطالعاتی درباره آلودگی هوا در دهه هفتاد جدی شد. سه مطالعه عمده داخلی و بین‌المللی در سال 78 با هم ادغام شد و کمیته کاهش آلودگی هوا با محوریت سازمان محیط زیست فعال شد. علاوه بر تهران هفت شهر دیگر هم همزمان شروع به کار کاهش آلودگی هوا کردند.

کارها در سطح استانداردهای همان موقع بود. اتفاقات خوبی افتاد و بسیاری کارها از جمله از رده خارج کردن خودروهای فرسوده شکل گرفت. بعد از سال 84 متاسفانه موضوع از اولویت دولت خارج شد و با وقفه بسیار جدیی در اجرای این برنامه مواجه شدیم.

هیچ روش لحظه‌ای و آنی و ضربتی وجود ندارد و دستوری هم نیست و بنزین یورو 4 به زیرساخت نیاز دارد و نیاز به استمرار برنامه‌ها و جدیت دارد و زمان‌بر است. موضوع محیط زیست سیاسی نیست که بتوانیم تعطیلش کنیم.

امروز میراث بدی در آلودگی هوا داریم. عقب‌ماندگی‌های زیادی در صنعت خودرو و غیره داریم . اولین کار دولت تدبیر و امید، راه‌اندازی ساز و کارهای محیط زیست بود که در 8 سال گذشته تعطیل شده است.

دیشب در جلسه مشترک دولت و مجلس یک چهارم سخنان رییس جمهور به موضع آلودگی هوا اختصاص داشت. شورای عالی محیط زیست 4 جلسه طی این 3 ماه گذشته برگزار کرده است و قدم‌های مثبتی برداشته شده است. تا آخر سال وزارت نفت وعده توزیع 50 درصد بنزین یورو 4 در تهران داده است.

به دلیل کمبود بنزین یورو4، بنزین مصرفی مخلوطی از بنزین بی‌کیفیت و باکیفیت است که همچنان به محیط زیست لطمه می‌زند.

در سالهای اخیر در تخریب محیط زیست انقلابی عمل کرده‌ایم، شما در جهت جبران یا اصلاح بحران‌های کنونی، ضرورت انقلابی بودن برنامه‌هایتان را تا چه اندازه در نظر گرفته‌اید؟

اگر انقلابی عمل کردن منظور مشارکت همگانی و قاطعانه است؛ این را قبول داریم. اگر منظور شما واکنشی و ضربتی و غیرعلمی عمل کردن و شعار به جای شعور و از این دست عملکردهاست، خیر.

اقدامات ما باید مطابق با منطق باشد، انقلابی از این جهت که جلوی متخلفان بایستیم و با قدرت از حقوق طبیعت دفاع کنیم را قبول داریم.

چه برنامه‌ای جهت بهبود اوضاع زیست محیطی اصفهان دارید؟

وضعیت آلودگی هوای اصفهان بسیار ناگوار است و یکی از دلایلش نیروگاه منتظر قائم و دیگر نیروگاه‌هاست که مازوت می‌سوزانند و مشکل جدی در منطقه ایجاد کرده است. در بودجه 93 خواسته‌ایم که وزارت نیرو از مازوت به هیچ عنوان استفاده نکند و این مساله مورد تاکید سازمان است اما در خصوص آلودگی شیر مادر به دلیل آلودگی هوا من گزارش دقیقی ندیدم.

بنزین یورو۴ که داخل پالایشگاهای اصفهان تولید می‌شود، به طور کامل تهران مصرف می‌شود چرا؟ هر موقع بحث آلودگی هوا باشه فقط تهران مطرحه چرا؟ برای آلودگی اصفهان چه برنامه‌ای دارید؟

نمی‌دانم که بنزین یورو ۴ کاملا به تهران می‌آید یا خیر؛ ولی سهمی از آن نیز در اصفهان است. متاسفانه مجبور هستیم که بنزین یورو ۴ با بنزین کیفیت پاپین‌تر مخلوط شود و سپس پخش شود. به هر حال اعلام کرده‌ایم که کیفیت بنزین قابل قبول نیست و باید ارتقا یابد و به یورو۴ برسد.

تاثیر پارازیت‌های موجود بر روی سلامت جامعه و افزایش آمار معنادار سرطان مورد سوال بخش زیادی از مردم کشور است، چه فعالیت معناداری در این خصوص انجام شده است؟

دلایل ایجاد سرطان متعدد است؛ درصدی ممکن است ژنتیکی باشد، بخشی مربوط به نوع تغذیه و آلودگی‌های محیط زیست یا مصرف دخانیات مثل قلیان و ... است. پس نمی‌توان علت آن را صرفا مشکلات محیط زیست و پارازیت دانست.

پارازیت یکی از انواع امواجی است که برای اختلال ماهواره ایجاد می‌شود و اگر خلاف استانداردها باشد، می‌تواند خطرناک هم باشد.

نگرانی از جایی است که بعضی از این فرستنده‌ها خارج از محدوده نظارت هستند. ما در سازمان در حال ظرفیت‌سازی در این خصوص هستیم و کمیته‌ای را مامور پیگیری این امر کرده‌ایم. ولی مسئولیت اصلی با وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات رادیویی است. دکتر واعظی گفته‌اند که کمیته‌ای برای این موضوع تشکیل شده و قول پیگیری هم داده‌اند.

طبق جمع‌بندی هم که پیشتر در شورای شهر هم انجام شد، مساله نگران‌کننده در خصوص پارازیت‌ها اظهار بی‌اطلاعی دستگاه‌های نظارتی است.

در مورد واکنش صدا و سیما پیرامون صحبت‌های شما در خصوص خروج از تهران و جایزه اخیر شما، چه نظری دارید؟

اعتقاد داریم که آزادی بیان ارزشش بالاتر از این‌هاست و اگر رسانه‌ها از حوزه اخلاق دور می‌شوند نیز باید به خاطر ارزشی که آزادی بیان دارد از خطاها گذشت کرد. انتقاد خوب است اما در چارچوب درست؛ حتی اگر ما مسولان گاهی هم ناراحت شویم ایرادی ندارد.

در مورد صدا و سیما و جایزه اخیر و نیز بحث خروج از تهران که در شورای شهر خانم دکتر دانشور پرسیدند الان راه‌حل فوری شما چیست راهکارهای شما به زمان احتیاج دارد اما بچه‌های من "الان" مریضند و پاسخی هم داده شد اما متاسفانه رسانه‌ها در این زمینه بداخلاقی کردند؛ اما باز هم من می‌گویم مساله‌ای نیست و ارزش آزادی بیان بیش از این حرف‌هاست اگر رسانه آزاد باشد و رصد و نقد کند بسیار مهم است و باید فضای نقد در کشور گسترش یابد.

چرا همه پلنگ ها اتفاقا در دوره شما کشته می‌شوند آیا این موضوع سیاسی است؟ از سوی دیگر طرح ادغام محیط زیست چیست؟ چرا می‌خواهند محیط زیست زیر مجموعه منابع طبیعی و جهاد کشاورزی قرار گیرد؟

تعدادی از این پلنگ‌های کشته شده در تصادفات جاده‌ای کشته شده‌اند و برخی نیز به دلیل ناآگاهی ساکنان محلی کشته می‌شوند. به نظر می‌رسد پرداختن به این موضوع تا این حد، اندکی ژورنالیستی بوده است.

در رابطه با طرح ادغام محیط زیست ما تابع نظر نمایندگان هستیم. دولت آقای روحانی قانون‌گرا است؛ اما در شرایطی که مسایل محیط زیستی در دنیا هر روز قوی‌تر و پررنگ‌تر و تخصصی‌تر دنبال می‌شود و حتی در بعضی از کشورها دو وزارتخانه در خصوص محیط زیست اختصاص داده‌اند، نمی‌تواند این ادغام پاسخگوی مطالبات مردمی باشد.

اگر سازمان محیط زیست با وزارت جهاد کشاورزی ادغام شود آیا مشکلات محیط زیستی حل می‌شود؟ آیا پس از آن دیگر مشکل محیط زیستی نخواهیم داشت؟ آیا وزارت کشاورزی پیگیر مساله آلودگی هوا خواهد بود؟ آیا سازمان جنگل‌ها و مراتع پیگیر موضوع پسماندها خواهد بود؟ به نظر می‌رسد این ادغام کار مناسبی نیست و به نفع محیط زیست نیست.

در کنار این مساله ما تکالیفی داریم که قانون معین کرده است و نمی‌شود بر خلاف آن عمل کرد و ما باید بر اساس آن چارچوب عمل کنیم. امیدواریم طرح‌هایی که مطرح می‌شود مبتنی بر نگاه بلندمدت و راهبردی و برگرفته از شناخت باشد.

تغییر فرهنگ یکی از عوامل اساسی برای پروژه‌های محیط زیست است. شما چه پروژه‌هایی با نهادهای علمی جهت یافتن راه‌حل مناسب در جهت تغییر فرهنگ عمومی کار کرده‌اید؟

سوال خوبی است. تا نگاه مردم اصلاح نشود مسایل محیط زیستی هم حل نمی‌شود. یکی از برنامه‌های اصلی ما که مدتی است شروع کرده‌ایم نشست مشترک با رییس صدا و سیما بود که به امضای یک تفاهمنامه همکاری منجر شد. صدا و سیما نیز در این مدت کارهای خوبی را شروع کرده و ظرف یک ماه گذشته برنامه‌های آموزشی و فرهنگی محیط زیست افزایش یافته است و بعد از مدت‌ها برنامه‌هایی درباره کودک و محیط زیست در تهران و شهرستان‌ها داشتیم که برنامه اصلی البته در تهران و در ‍پارک پردیسان بود.

یکی از کارهای دیگر ما جلب دوستداران فوتبال بود که در حضور سب بلاتر پیشنهاد درج عکس یوزپلنگ آسیایی بر روی پیراهن تیم ملی را دادیم که با همکاری خوب فدراسیون فوتبال و فیفا عملی شد و هفته آینده از لباس تیم ملی با آرم یوزپلنگ آسیایی رونمایی می‌شود.

مهم این است که گونه‌های حیات وحش حفظ شود. یوزپلنگ آسیایی از بین رفته و فقط در ایران است و آن هم در تعدادی محدود. گونه‌های حیات وحش وقتی از بین بروند دیگر قابل برگشت نیستند کما اینکه قبلا در ایران پلنگ و شیر ایرانی وجود داشته است.

از سوی دیگر اهمیت این موضوع به این خاطر است که گونه‌های حیات وحش یک چرخه به هم پیوسته هستند و اگر یک زنجیره از بین برود کل چرحه ازبین می‌رود.

پروفسور کردوانی اعتقاد دارد که دریاچه ارومیه به مثابه مرده‌ای است که هزینه کردن برای آن جز ضرر و زیان حاصلی ندارد، آیا اقدامات شما تاکنون امیدوارکننده بوده یا وضع همانگونه است که ایشان پیش‌بینی کرده‌اند؟

سال‌ها روی این مساله کار شده است و پیش‌بینی همچین اتفاقی می‌شد. الان متخصصان دیدگاه‌های متفاوتی دارند؛ بعضی مثل آقای کردوانی ناامیدند و بعضی امیدوار به بهبود وضعیت.

مهمترین کاری که باید انجام شود هم اصلاح الگوی کشت اطراف دریاچه ارومیه است. میزان برداشت آب دریاچه برای مصارف کشاورزی بسیار بالا رفته است. کشت زمین‌ها به سمت فرآورده‌هایی که مصرف آب بالا دارند رفته است. طوفان نمک هم یک فاجعه تمام عیار است، و راهی جز تلاش برای بهبود وضعیت فعلی نداریم.

ما همچنان در حال پیگیری هستیم و امیدواریم که به در آینده خبرهای خوبی داشته باشیم.

آیا احیای دریاچه هامون و پریشان که در مقایسه با ارومیه آسان‌تر است در دستورکار شماست؟

ما مساله دریاچه هامون و پریشان را از ابتدای کار دنبال کردیم. با اینکه موارد مشابه مانند دریاچه گاوخونی و بختگان وجود دارد. متاسفانه ۴۵ تالاب بحرانی شناسایی شده‌اند. در رابطه با دریاچه پریشان برنامه‌ریزی‌های خوبی کردیم.

سفرم به سیستان نیز در رابطه با دریاچه هامون بود. کارگروهی در این خصوص تشکیل شده و با وزارت خارجه و مسوولان کشورهای دیگر هم مذاکراتی انجام شده است. در دیدار آقای دکتر روحانی با آقای کرزای نیز این مساله طرح شد. از جمله اینکه هامون باید به عنوان تالاب بین‌المللی شناخته شود و از نظر بین‌المللی هم حل شود و حق‌آبه مستقل داشته باشد.

من در این رابطه گزارشی همراه با تصویر در دولت ارایه کردم. این دریاچه زمانی ۷۰۰ هزار پرنده مهاجر داشته و مردم از پرندگان و ماهی‌های آنجا استفاده می‌کردند و از نیزارهای آن برای حصیر بافی استفاده می‌شد و برای ۵ تا ۱۰ هزار نفر هم در این رابطه اشتغال‌زایی می‌شد. امیدواریم دولت افغانستان برای حفظ تالاب هامون اقدام کند.

برای پاکسازی ساحل دریای خزر چه برنامه‌هایی دارید چون با پیشروی آب دریا در سالهای اخیر کلا وسعت ساحل خیلی کم شده و همان مقدار هم همیشه مملو از زباله است.

در دوره گذشته کارهای خوبی بر روی آزادسازی و پاکسازی سواحل انجام شد. اما متاسفانه با توقف آن برنامه‌ها و آلودگی‌هایی که به وجود آمده و دخل و تصرفاتی که صورت گرفته شرایط بسیار بدی در آن منطقه ایجاد شده است.

سواحل باید طوری باشند که مردم بتوانند به راحتی استفاده کنند. برای حل بخشی از این مشکلات باید از سوی مسوولان محلی اقدام شود و بخشی هم باید از سوی ما سیاست‌گذاری شود. در کنار این باید از ارگان‌های توانمند مانند سپاه و بسیج کمک بخواهیم تا سواحل دریای خزر احیا و پاکسازی شود و در این مساله باید همه دست به دست هم دهیم. 

تاریخ انتشار: ۱۱ بهمن ۱۳۹۲ 

مطالب مرتبط :

فتوای آیت‌الله موسوی‌اردبیلی درباره پارازیت‌

 سازمان محیط زیست به تکالیف قانونی خود در مورد پارازیت ها عمل می کند

 ابتکار : دولت خطر پارازیتها را کم می کند

  نظارت بر تشعشعات

 پارازیت مفید یا مضر؟

 تشکیل کمیته پارازیت در وزارت ارتباطات

 پارازیت؛ از امواج بی‌ضرر تا سونامی سرطان

 اعتراض محمد اصفهاني به پارازيت‏، سانسور و...

 هنرمندان نیز به جمع معترضین آلودگی هوا پیوستند

 افزایش شیوع ام اس، صرع و عقب‌ماندگی ذهنی در کشور

پاسخ یک مرجع تقلید به سوال درباره پارازیت